Als je een boek hebt geschreven, droom je vroeg of laat over een vertaling. Hoe groot is de kans op internationaal succes? Is het de moeite waard om er zelf in te investeren?

Zo nu en dan wordt een Nederlandse auteur wereldberoemd. Wijlen Dick Bruna is al jarenlang succesvol in het buitenland, maar 2023 is het jaar van het konijn en daarom is zijn creatie in China populairder dan ooit. Je vindt zijn kleurrijke konijn niet alleen in de boekwinkel en in de speelgoedwinkel: Tommy Hilfiger biedt in China truien aan met ‘Miffy’ erop en Mulberry verkoopt er handtassen mee voor omgerekend 1.500 euro. Daar kan schrijver Herman Koch alleen over dromen, hoewel hij best goede zaken doet. Van zijn roman Het diner zijn naar verluidt al meer dan twee miljoen exemplaren verkocht. Het boek belandde in de boeken top tien van de New York Times. Ook auteurs als Cees Nooteboom, Jan de Hartog, Harry Mulish en Maarten ’t Hart zagen hun boeken binnen en buiten Europa op bestsellerlijsten verschijnen.

Dit zijn helaas de uitzonderingen. Romans van Nederlandse auteurs scoren zelden in het buitenland, en non-fictieboeken bijna nooit – met als grote uitzondering natuurlijk Het achterhuis van Anne Frank. Slechts incidenteel wordt een Nederlandse non-fictietitel in het buitenland een hit. Mindfulnesstherapeut Eline Snel verkocht meer dan een miljoen exemplaren van haar boek Stilzitten als een kikker, en ik denk dat Snel daarmee een unicum is in de recente geschiedenis van het non-fictieboek. Hoe komt dit?

Overspoeld met boeken

Vreemd vind ik het niet dat Nederlandse vertalingen zelden tot nooit aanslaan. In de eerste plaats is in andere landen nu eenmaal geen gebrek aan eigen auteurs. Ook in de Verenigde Staten, Brazilië en Polen worden uitgeverijen overspoeld met manuscripten, en lezers met boeken. In de tweede plaats is de inhoud van een Nederlands non-fictieboek vaak toegespitst op de Nederlandse context. Een Nederlands managementboek beschrijft de Nederlandse organisatiecultuur en Nederlandse voorbeelden. In de derde plaats is het imago van auteurs en boeken uit kleine en onbekende landen gewoon niet zo sexy als dat van bijvoorbeeld Amerikaanse auteurs en boeken. Er worden ongetwijfeld fantastische boeken over management, psychologie of geschiedenis geschreven in de Tsjechische republiek, Gabon en Japan, maar ik denk dat we daar onze neus voor ophalen – zoals de meeste mensen in het buitenland hun neus ophalen voor Nederlandse boeken.

Toch doen?

Incidenteel bieden wij via een literair agent titels aan aan buitenlandse uitgevers, met name binnen Europa. Als er belangstelling is, is het aan de buitenlandse uitgever om het boek te laten vertalen. Het is zelden gebeurd. Ik moet dan ook concluderen dat het vrij zinloos is om je boek te laten vertalen. Er is echter één praktische reden om het wel te doen.

Een boek laten vertalen is een aanrader als je de investering terug kunt verdienen. Een boek laten vertalen (en opmaken en drukken) kost minimaal enkele duizenden euro’s, maar als je dankzij dat boek nieuwe klanten krijgt, kan het toch de moeite waard zijn. Wij hebben meerdere auteurs van wie we een boek hebben laten vertalen, omdat ze zo bij nieuwe klanten interessante opdrachten konden krijgen voor trainingen of advieswerk. Nu er op de werkvloer steeds vaker anderstaligen werken, vragen organisaties aan auteurs of er een vertaalde (lees: Engelstalige) versie is. Met een enkele opdracht hadden ze de hele investering meestal terugverdiend.

Meer dan overtikken

Hoe doe je dat, een boek laten vertalen? Daar kan ik kort over zijn: een succesvolle vertaling begint en eindigt met het inschakelen van een goede vertaler. Vertalen is veel meer dan het overtikken van de woorden in een andere taal. Het kiezen van de juiste woorden vergt veel kennis van de Nederlandse taal en de doeltaal, nog afgezien van affiniteit met het onderwerp van een boek. Je moet ervoor zijn opgeleid, of een heel begaafde schrijver zijn, anders wordt het niks.

En kunstmatige intelligentie dan? De vertalingen van bijvoorbeeld Deepl.com zijn ongelooflijk knap, maar in mijn ogen niet goed genoeg voor een boek waarvan de tekst toch aan hogere eisen moet voldoen dan een willekeurig rapport. Neem de proef maar eens op de som en vertaal een goede tekst met AI naar het Nederlands, en je zult zien dat het resultaat goed is, maar niet perfect.

Doe-het-niet-zelf, is mijn advies. Ik las laatst in een amateuristische vertaling van een consultant: ‘We should not go over one night’s ice’. Dit soort steenkolenengels vinden Nederlandse universiteiten misschien heel acceptabel, maar als uitgever raad ik het onze auteurs af. Het is een postume belediging van John O’Mill, onze onvolprezen dichter van nonsensgedichten en van je lezers.