Stel je voor, een land zonder routeborden. Overal wegen, maar nergens een aanwijzing waardoor je weet waar je naartoe gaat. Dat is precies wat een lezer ervaart als je boek geen topische zinnen bevat. Wil je dat je lezer niet verdwaalt, hang dan hier en daar een bord op.

Een topische zin is een korte omschrijving van wat er in een tekst aan bod komt. Zo’n zin is idealiter de opening van een alinea of een paragraaf. Je vertelt ermee wat je gaat vertellen. Daarna ga je het vertellen, en in het ideale geval vertel je vervolgens wat je hebt verteld.
Ja maar, zeg je, mijn lezer is toch niet dom? Nee, hij is inderdaad niet dom, maar wel onwetend. Hij weet niet welke route jij hebt uitgestippeld, sterker nog: hij weet niet eens wat de bestemming is in de alinea of de paragraaf die jij hebt geschreven.
En ja, je gebruikt natuurlijk al tussenkoppen, maar die zijn vaak wat poëtisch geformuleerd om de lezer de tekst in te lokken. Dus ze maken vaak niet duidelijk waar de tekst over zal gaan.
 
Verdwaald
 
De topische zin is niet populair in non-fictie. Auteurs volgen vermoedelijk het voorbeeld van thrillerschrijvers, die zo langzaam en subtiel mogelijk kruimels verspreiden die dader en motief verraden. Maar er is een groot verschil tussen fictie en non-fictie: bij een thriller gaat het in de eerste plaats om de zoektocht, bij een managementboek gaat het in de eerste plaats om de dader en het motief. Een dwaalspoor is het laatste waar je op zit te wachten als je een managementboek over onderhandelen zit te lezen.
 
Ik verdwaal regelmatig in een managementboek. Ik weet niet waar ik ben en ik weet niet waar ik heen ga. In een thriller gaat het tenminste nog onweren als er iets vreselijks gaat gebeuren, maar in menig managementboek heb ik geen enkel houvast. Stond er maar een topische zin. Het is een fantastisch hulpmiddel dat je niet vaak genoeg kunt gebruiken. Hoe doe je dat?
 
Geen puzzel
 
Er is niet één beste manier om de topische zin te gebruiken. Je kunt ’m op allerlei manieren toepassen, als hij de lezer maar duidelijk maakt wat hij kan verwachten. Het hoeft echt geen saaie zin te zijn, de taal biedt genoeg mogelijkheden om ’m aantrekkelijk te maken.
 
Er zijn ontelbare manieren om de lezer de weg te wijzen in een topische zin, in het volgende overzicht geef ik vijf willekeurige voorbeelden. Je zult zien dat elke topische zin het vervolg in een ander daglicht plaatst. Ik gebruik steeds hetzelfde voorbeeld, dat ik om te beginnen zonder topische zin beschrijf:
 
‘Bij ANZIS beginnen medewerkers elke dag met een korte werkbespreking. Ze horen welke nieuwe opdrachten er zijn binnengekomen en overleggen welke werkzaamheden ze die dag kunnen uitvoeren.’
 
In deze formulering wordt niet echt duidelijk waarom het belangrijk is om te weten hoe ze bij ANZIS werken. Met een topische zin kan dat op allerlei verschillende manieren.
 
1.    Geef een samenvatting van de tekst die volgt:
 
‘ANZIS is de grootste Nederlandse onderneming zonder managers. De manier waarop het werk wordt gecoördineerd is uniek. Bij ANZIS beginnen medewerkers elke dag …’
 
2.    Beschrijf wat het doel is van de tekst die volgt:
 
‘De manier waarop de medewerkers van ANZIS overleggen is een voorbeeld van een nieuw theoretisch model. Bij ANZIS beginnen medewerkers elke dag …’
 
3.    Beschrijf wat de structuur is van de tekst:
 
‘Werkbesprekingen volgen vrijwel altijd dezelfde formule, er zijn eigenlijk maar drie varianten die in de praktijk worden toegepast. Bij ANZIS beginnen medewerkers elke dag …’
 
4.    Beschrijf hoe een detail zich verhoudt tot het grote geheel:
 
‘Er wordt steeds meer gepraat op de werkvloer in Nederland. Zo is een teammeeting de normaalste zaak van de wereld geworden. Bij ANZIS beginnen medewerkers elke dag …’
 
5.    Beschrijf wat jouw mening is over de tekst die volgt:
 
‘Volgens mij kun je nooit genoeg overleggen. De manier waarop men dat doet bij ANZIS is een voorbeeld van hoe het hoort. Bij ANZIS beginnen medewerkers elke dag …’
 
Elke alinea, elke paragraaf en elk hoofdstuk vraagt om een routebord, een topische zin die de lezer duidelijk maakt wat hij kan verwachten. De enige manier om te ontdekken welke topische zin waar werkt, is door ermee te experimenteren. Langzaam maar zeker zul je beter worden, en mooiere en subtielere zinnen bedenken om de lezer bij de hand te nemen en de weg te wijzen. Alles mag, als de lezer maar niet verdwaalt.