Het is echt dát boek, en niet die boek. Maar je hoort het steeds vaker. Die huis, die land, die boek. Maakt het wat uit?

Als je er goed op let, hoor en lees je het overal: steeds meer mensen kiezen lukraak tussen de woorden die of dat. Veruit het populairst is het gebruik van het voornaamwoord die, dat dat lijkt te verdringen. Het begon me enkele maanden geleden op te vallen doordat Rob de Wijk in de onvolprezen podcast Boekestein en De Wijk regelmatig dezelfde taalfout maakte, bijvoorbeeld:

‘Rusland die de stellingen weer heeft aangevallen…’

Ik heb het Rob de Wijk direct vergeven. In het grote geheel der dingen, en zeker in de context van de internationale betrekkingen tussen Rusland en Oekraïne, is het verkeerde gebruik van voornaamwoorden een mineure overtreding. Maar vervolgens viel het me ook elders op. Beschrijvingen van films op Netflix, advertenties voor knakworsten, ochtendshows van radio-dj’s: overal struikelde ik plotseling over die huis, die land en die boek.

De basisregel is eigenlijk heel eenvoudig. Even de tanden op elkaar: naar enkelvoudige het-woorden en verkleinwoorden verwijs je met dat, en naar enkelvoudige de-woorden en meervoudige woorden verwijs je met die:

het boek: dat boek

het omslagje: dat omslagje

de omslag: die omslag

de boeken: die boeken

In deze voorbeelden staat het voornaamwoord direct voor het woord waar je naar wilt verwijzen en dat gaat meestal goed. Het gaat vaak mis als het voornaamwoord later in de zin volgt: 

‘Ik had het huis vorig jaar al bezocht maar toen ik er vorige week naar op zoek was, kon ik die niet meer vinden.’

Hier gaat het mis omdat de spreker zijn belangstelling voor het oorspronkelijke woord waar hij naar verwijst in de loop van zijn verhaal is verloren. Hij kijkt in zijn woordenboek en pakt vlug het woord die. Mooi woord, niets mis mee, laat ik die maar gebruiken. 

Afgezakte broek

Elke keer als ik een verkeerde verwijzing lees of hoor ben ik in tweestrijd: hoe erg is het eigenlijk? Ik ervaar dezelfde conflicterende emoties als ik een tiener met een afgezakte broek zie rondlopen.

De behoudende vader in mij maakt zich zorgen als hij een puber ziet rondlopen met een afgezakte broek: als dat joch zich maar niet zo kleedt als hij gaat solliciteren. Zo maak ik mij ook zorgen over het nonchalante gebruik van spellings- en grammaticaregels. Als we een goede beheersing van de taal niet serieus nemen, blijft de laaggeletterdheid groeien, en die is al schrikbarend hoog, met alle gevolgen van dien. En als we niet allemaal dezelfde regels gebruiken, creëren we op termijn subculturen in de taal. Dat klinkt eigentijds, maar het onvermijdelijke gevolg is dat er ook afstand ontstaat tussen de groepen die de verschillende subculturen gebruiken.

De vrijgevochten betaman in mij kan een afgezakte broek wel waarderen, zo’n ontspannen kledingkeuze. Zo denk ik ook bij het gebruik van die boek: ach, taal is een levend fenomeen die zich steeds ontwikkelt en een reflectie is van de stemming in de cultuur waarin de taal wordt gebruikt. Een boek blijft een boek, ook als je het die boek noemt. Iedereen snapt nog steeds wat je bedoelt.

Maar goed, voorlopig houden we ons als uitgeverij maar aan de spelregels.

Geerhard Bolte is uitgever van Uitgeverij Haystack en auteur van Zo schrijf je een goed managementboek. Heb je een vraag of een voorstel voor een boek? Stuur hem een mail of maak contact via LinkedIn. Wil je zijn blog elke week automatisch ontvangen in je mailbox? Schrijf je hier in!