Tag: blog

Pas op als je niet begrijpelijk schrijft, voor je het weet sta je buitenspel. Als er meer dan drie lezers kunnen zijn die je niet begrijpen, dan mag je de zin niet opschrijven.

Waarom zou je een boek schrijven? Volgens mij zijn er maar twee goede redenen voor. De eerste reden is omdat je het leuk vindt. Dat vind ik een prima argument en een slimme keuze: je kunt schrijven wat je wilt, want je hoeft je toch niets aan te trekken van wat lezers ervan vinden. De tweede reden is omdat je wilt dat lezers je boodschap begrijpen. Dat vind ik ook een prima argument, maar je maakt je leven als schrijver er wel een stuk moeilijker mee. Je moet plotseling rekening gaan houden met wat lezers ervan vinden, lezers die je niet eens kent.

Bijna alle auteurs van managementboeken zeggen een boek te schrijven om de tweede reden: ze willen anderen overtuigen van hun boodschap. Ze hebben praktische tips of hemelbestormende visies die ze graag kwijt willen. Jammer genoeg nemen ze lang niet altijd de moeite om zich in te leven in hun lezers. Als je manuscripten leest, lijkt het wel alsof veel auteurs het voor zichzelf hebben geschreven. Het bevat veel jargon, omdat ze zelf gepokt en gemazeld zijn in dat jargon. Het is academisch geschreven, omdat ze academisch geschoold zijn. Het bevat grote gedachtesprongen, omdat ze die gedachtesprongen zelf begrijpen. De nieuwsgierige lezer die handenwrijvend aan je boek begon, gooit het nu teleurgesteld in de open haard omdat hij je niet kan volgen. 

De buitenspelregel

Ik introduceer hierbij de buitenspelregel van de literatuur: als er meer dan drie lezers kunnen zijn die je niet begrijpen, dan mag je de zin niet opschrijven. Doe je dat toch, dan ben je als schrijver in overtreding en mag de lezer je boek wegleggen. Net als in het voetbal is het niet makkelijk om niet buitenspel te staan. Begrijpelijk schrijven kost veel tijd en energie. Andere woorden bedenken, zinsvolgordes aanpassen: voor je het weet zit je een uur te sleutelen om één aantrekkelijke alinea op te schrijven. Maar je hebt geen keuze. Als je inderdaad wilt dat je lezers je verhaal begrijpen, dan moet je de moeite nemen om het hen naar de zin te maken. Jouw tekst is alles wat de lezer heeft. Je wordt niet meegeseald met het boek, dus als jij het niet helder en aantrekkelijk hebt uitgelegd, dan snapt de lezer niet wat je bedoelt.

Ik heb er geen onderzoek naar gedaan, maar ik heb de indruk dat boeken steeds dikker worden. Auteurs van managementboeken draaien hun hand niet om voor vijftig, zestig- of zeventigduizend woorden. Dat kan korter.

Hoe dik is het ideale boek? Is het zo dik als Het bureau, dat ruim anderhalf miljoen woorden telt op 5.500 pagina’s, gepubliceerd in zeven delen? Fans van J.J. Voskuils roman waren verdrietig toen het laatste deel verscheen. Of is het ideale boek zo dun als een van de Zeer Korte Verhalen (ZKV) van A.L. Snijders, niet langer dan enkele honderden woorden.

En het kan nog korter, zoals de schrijvers van six word stories bewijzen. Neem deze beroemde van Ernest Hemingway: ‘For sale: baby shoes, never worn’. Er zijn dikke pillen geschreven die op geen enkele pagina de diepgang hebben van deze zes woorden.

Meer te doen

Ik weet niet hoe dik het ideale boek is, maar ik weet wel dat mijn ideale boek dunner is dan het gemiddelde managementboek dat ik tegenwoordig in handen krijg. Auteurs schrijven zorgeloos vijftig, zestig- of zeventigduizend woorden, alsof ik als lezer niets anders te doen heb. Ik moet namelijk ook elke dag acht uur werken en koken, eten, de krant lezen, het gras maaien, het NOS Journaal bekijken, de hond uitlaten en voldoende slapen om dezelfde routine nog een dag vol te houden.

Honderdzestig pagina’s

Voordat ik je hier lastigval met een onderbouwde maar zinloze uitwisseling van argumenten voor en tegen dikke boeken, vertel ik liever hoe dik mijn ideale boek is. Honderdzestig pagina’s, veertigduizend woorden. En ja, het mag best een onsje minder.

In een managementboek van honderdzestig pagina’s kun je volgens mij alles vertellen wat je te vertellen hebt. Hoe je agile kunt werken, hoe je een goede crisismanager wordt, waarom we zo veel belasting betalen, waarom we zo weinig belasting betalen.

Helemaal op de hoogte

De bestverkochte boeken van onze uitgeverij hebben bijna allemaal mijn ideale omvang. Je leest ze in twee tot drie uur, waarna je helemaal op de hoogte bent. De schrijver heeft je niet verveeld met oeverloze uitweidingen en je bent geen enkele keer de draad kwijtgeraakt. Interessant, denk je bij jezelf, en je gaat opgewekt verder met het vervolg van je dag.

De kwaliteit van een boek wordt bepaald door het soortelijk gewicht van de tekst, niet door het aantal woorden. Echt, veertigduizend woorden is meer dan genoeg.

Wat een vraag, natuurlijk mag dat. Sterker nog, waarschijnlijk zullen je lezers dankbaar zijn dat je niet onnodig moeilijk doet. Hang twee citaten boven je bureau en er kan niets misgaan.

Zodra mensen een managementboek gaan schrijven, verandert hun taalgebruik. Ze denken dat de structuur van hun boek onnavolgbaar moet zijn en dat ze zo veel mogelijk moeilijke woorden moeten gebruiken. In manuscripten die ik lees, ben ik soms al na enkele pagina’s de weg kwijt. Intussen struikel ik over onbegrijpelijke managementspeak.

Natuurlijk, moeilijke maar treffende woorden en beeldende metaforen kunnen helpen om iets ingewikkelds helder uit te leggen. En een complexe structuur kan nodig zijn om alle argumenten te ordenen die je nodig hebt om je stelling overtuigend te onderbouwen. Maar meestal is simpel beter. Bijna altijd.

Doe je lezer een plezier en hang de volgende twee citaten boven je bureau.

‘Organisatie is wat je doet voordat je het doet, zodat het geen rommeltje is wanneer je het doet.’ 
Winnie The Pooh

Er moet een logische relatie zijn tussen elke zin, alinea, paragraaf en elk hoofdstuk in je boek. Zodra de lezer moet gaan nadenken over de structuur van jouw tekst, is dat een signaal dat jij de structuur bent vergeten, of dat je deze onnodig ingewikkeld hebt gemaakt. De structuur van je boek moet even helder zijn als die van een metrokaart. 

‘Gebruik geen moeilijke woorden als je moeilijke dingen wilt begrijpen.’
Herman Melville

Vervang elk moeilijk woord door een simpel woord. Schrijf dat afdelingen beter moeten samenwerken, en pleit niet voor het optimaliseren van de functionele elasticiteit in de relatie tussen corporate entiteiten. Tenzij je natuurlijk denkt dat het voor je carrière beter is dat je onbegrijpelijk bent. In dat laatste geval verwijs ik je graag naar de Bullshit Generator.

Tot de dag dat we van een lezer een klacht krijgen dat een boek te begrijpelijk was, hoeft onze redacteur zich weinig zorgen te maken over het behoud van zijn baan als professioneel versimpelaar. Tenzij schrijvers natuurlijk collectief besluiten om vanaf morgen alleen nog kraakheldere manuscripten aan te leveren, dat kan natuurlijk ook. In theorie.

Vergeet de lezer: schrijf dat managementboek gewoon voor jezelf. Goed tegen verstopte emoties en astma.

Als ik auteurs spreek na de publicatie van hun managementboek hebben ze het zelden over de complimenten van hun lezers, die wennen net zo snel als verjaardagswensen. Waar ze achteraf vooral blij mee zijn is de ervaring van het schrijven van hun boek. Voor sommigen was het een bloederig gevecht, maar voor iedereen was het een therapeutische ervaring.

De beroemdste schrijvers hebben toegegeven dat ze schrijven maar moeilijk vinden, ze bleven onzeker en hadden regelmatig last van writer’s block. Maar voor geen van hen was het een reden om ermee te stoppen. Daarvoor was het schrijven hen te dierbaar. Zoals Anne Frank in haar dagboeken schreef: ‘Ik kan alles van me afschudden als ik schrijf; mijn verdriet verdwijnt, mijn moed is herboren.’

De intellectuele uitdaging

Een deel van de charme van het schrijven van een managementboek is de intellectuele uitdaging. Je wordt gedwongen om alles wat je weet te herkauwen en gestructureerd op papier te stellen. Eventuele hiaten worden pijnlijk zichtbaar, wat je ertoe dwingt om je kennis en ervaring op peil te brengen.

Maar volgens mij is het niet alleen de intellectuele uitdaging die auteurs zo motiveert, het is ook de magie van het schrijven zelf. Het zoeken en vinden van de juiste woorden die precies uitdrukken zoals jij iets ziet, geeft ontzettend veel voldoening. Wat ooit hoge cirrusbewolking was in je hoofd, is nu inkt op papier.

Schrijven tegen astma

Onderzoek heeft uitgewezen dat je van schrijven gelukkiger wordt. Het helpt je om je gedachten en emoties te ordenen, en bereid je erop voor om je gevoelens tegenover anderen te uiten. Niet voor niets zijn schrijfsessies populaire en naar verluid succesvolle therapieën bij de behandeling van psychische problemen.

Inmiddels denken wetenschappers zelfs dat schrijven ook fysiek gezond is. Onderzoek van James Pennebaker en Joshua Smyth wees bijvoorbeeld uit dat schrijven over emoties en stress het immuunsysteem versterkt bij patiënten met HIV/Aids, astma en artritis.

Kortom: schrijf om het schrijven zelf. Tevreden lezers zijn bijvangst.

Een goede tekst bevat kernachtige woorden en zinnen waardoor de lezer je snel begrijpt. Aan jou om die woorden te bedenken. Dat vereist wel wat lef.

Als je als beginneling gaat klimmen in de bergen ben je afhankelijk van de voorklimmer. Die heeft haken in de rots aangebracht waar jij je lijnen aan kunt bevestigen. Je zou dat natuurlijk ook zelf kunnen doen, maar klimmen via een route die een ander heeft voorbereid, is al spannend genoeg.

In veel teksten ontbreken die haken. De auteur van de tekst is freestylend naar het einde van zijn tekst geklommen, zijn lezers in verwarring achterlatend. Zelf de weg vinden is niet makkelijk als je geen ervaren klimmer bent, en waarschijnlijk zelfs een beetje eng.

Je doet je lezer een enorm plezier als je hem de weg wijst en houvast biedt door voldoende haken in je tekst aan te brengen. Hoe doe je dat?

Verwarring

Wat haken zijn voor de voorklimmer, zijn kernachtige woorden en zinnen voor de schrijver. Daarmee kan de lezer de logica van de route doorgronden zonder dat hij daarbij hoeft na te denken. Eigenlijk volstaan de kernwoorden om de hele tekst te begrijpen. Het is net als met woorden waaruit tussenliggende klinkers zijn verwijderd, die bgrp je ndnks ht ft dt ze nt cmplt zn.

Kijk maar eens naar de volgende voorbeelden, waarin ik de belangrijkste woorden vet heb gemaakt:

Zo gaat het fout

‘Voor de productiviteitsontwikkeling van organisaties lijken de leidinggevende capaciteiten van managers invloedrijker te zijn dan wordt gedacht. In voorkomende gevallen leidde een alternatieve aanpak door het management tot een productiviteitsstijging van liefst 17 procent in een enkel boekjaar. Bij deze en andere onderzochte organisaties bleek vooral de overtuigingskracht en de bereidheid van de betroffen leidinggevenden om directief op te treden een doorslaggevende rol te hebben.’

Zo gaat het goed

‘Het is tijd dat Nederlandse managers weer de baas worden. Een team produceert veel meer als een strenge manager bepaalt wat er moet gebeuren en mensen aanjaagt om het tempo hoog te houden.

Bij Stress BV in Monnickendam steeg de omzet met zeventien procent na de inzet van een strenge manager.’

Wie durft?

De eerste tekst zit boordevol politiek correcte managementspeak. Het is moeilijk om precies te begrijpen wat de stelling van de schrijver is, en wat het voorbeeld is dat die stelling onderbouwt. De tweede tekst is kraakhelder. Maar net als voorklimmen in de bergen vergt het wel wat lef om zo’n heldere tekst te schrijven.

Om kernachtige woorden en zinnen te kiezen moet je het beestje bij de naam noemen en soms kort door de bocht formuleren. Durf jij ervoor te pleiten dat managers weer de baas moeten worden? Dat ze teamleden moeten aanjagen? Of verstop je je liever achter termen als directief leidinggeven?

Wat is jouw favoriete muziek bij het schrijven van een boek? Laat jij je inspireren door Bach en Einaudi, of toch liever door Bad Bunny en Drake?

Als je naar muziek luistert, gebeurt er schijnbaar van alles in je hersenen. Zo worden er hormonen geproduceerd die je er bijvoorbeeld toe aanzetten om te dansen en je gelukkig te voelen. Dat eerste lijkt me niet zo’n goed idee als je een boek wilt schrijven, maar een gelukzalig gevoel des te meer. Alles wat ertoe bijdraagt dat je in de stemming komt, lijkt mij mooi meegenomen. Maar welke muziek moet je daarvoor draaien?

Lange tijd dachten wetenschappers dat klassieke muziek de beste keuze was. Het Mozart-effect zou ervoor zorgen dat je creatiever en slimmer werd. Inmiddels is men daarvan teruggekomen: het maakt niet uit of je naar Bach of loungemuziek luistert, als het maar rustige muziek is die jij mooi vindt en je niet te veel afleidt. Ook bekend als muzak, genoemd naar het Amerikaanse bedrijf dat al bijna een eeuw zorgt voor muziek in liften, winkels en kantoren.

Ik weet dus niet wat werkt voor jou als je een boek schrijft, maar dit is de muziek die wij verkiezen, mijn collega’s van Haystack en ondergetekende. Met de kanttekening dat onze redacteur Susan pleit voor géén muziek: ‘Als ik ga hardlopen, kies ik voor 160 beats per minuut, maar als ik aan het schrijven ben, wil ik niet afgeleid worden.’ Onze playlist kun je hier vinden. Wat is jouw favoriete schrijfmuziek?

In een boek heb je alle ruimte om uit te weiden. Honderd, tweehonderd, driehonderd pagina’s, niemand verbiedt je als auteur om lekker leeg te lopen. Maar doe je lezers een plezier en houd je een beetje in, ze hebben vandaag nog meer te doen.

Hoeveel ruimte biedt de harde schijf van je computer? Een terabyte? Dan heb je mazzel, dan heb je voldoende ruimte voor het schrijven van een boek van bijna 86 miljoen pagina’s in Word. Of je lezers ook blij zijn met zo’n dik boek is maar de vraag. Persoonlijk vind ik dat veel auteurs van non-fictieboeken te veel uitweiden. Ze leiden je niet alleen rond langs de mooiste bezienswaardigheden van hun stad, maar ze nemen je ook mee naar het restaurant waar ze hun partner hebben ontmoet, naar hun favoriete voetbalstadion en naar de supermarkt waar ze elke dag hun eten halen. Dat kan korter, zou Maxim Hartman zeggen.

Ik snap het wel. In je enthousiasme over het onderwerp ga je steeds dieper in op de materie. Interessante cases, weetjes, ervaringen: er is altijd ergens plek te vinden in je manuscript voor nog een anekdote. Hoe weet je nou wanneer je te ver gaat, wanneer je je lezer irriteert in plaats van vermaakt? Het antwoord op deze vraag is eenvoudiger dan je denkt. Maak gebruik van Boltes Bullshit Meters. Het zijn er drie, en als de meters alle drie in het rood staan, weet je dat je lezer gaat afhaken en dat het tijd is om het mes te zetten in je tekst.

Houd je aan je plan

Voor je ging schrijven, heb je een structuur opgesteld. Elk onderwerp dat je wilde beschrijven, kreeg een passende plek. Elke uitweiding was keurig gerubriceerd in hoofdstukken, paragrafen en subparagrafen. Het gaat mis als je tijdens het schrijven onderwerpen bedenkt die eigenlijk niet in de structuur (lees: in het boek) thuishoren. Ga je toeristen rondleiden langs de historische gebouwen van Florence? Neem ze dan niet mee naar je supermarkt.

Val niet in herhaling

Eigenlijk ben ik een groot fan van herhaling. Ik geloof dat het effectief is om je boodschap op verschillende manieren te verpakken zodat deze goed blijft hangen. Zo raad ik aan om in een hoofdstuk te schrijven wat je gaat schrijven, het vervolgens op te schrijven en om ten slotte te schrijven wat je hebt beschreven. Maar wat is het nut van het beschrijven van twee cases, terwijl je je punt al hebt gemaakt in de eerste case. En is het echt nodig om het model van een bekende theorie af te beelden, terwijl de lezer die alleen begrijpt als hij een uur de tijd neemt om ‘m met een vergrootglas te bestuderen? Als de lezer al versuft in de touwen hangt, is het niet nodig om ‘m met een rechtse hoek knock-out te slaan. De toeristen die je rondleidt zijn geïnteresseerd in historische gebouwen, maar na drie kerken is het tijd voor een standbeeld.

Je schrijfstijl bepaalt de omvang van je boek

Sommige mensen hebben de lach aan hun kont hangen. Als cabaretiers als Youp van het Hek, Bert Visscher of Jochem Meijer op het podium verschijnen, begint het publiek al te glimlachen. Na anderhalf uur staat het op de stoelen. Maar zouden ze het ook nog leuk vinden na een marathonvoorstelling van acht uur? Ik denk het niet. Er is een grens aan het incasseringsvermogen van theaterpubliek, en aan de lezers van jouw boek. Als je een heel fijn pennetje hebt, kun je de lezer vast 320 pagina’s vermaken, maar als je geen natuurtalent bent, is 176 pagina’s misschien wel het maximum. En hoe weet je wanneer je te lang van stof bent? Een goede lakmoesproef is om je manuscript voor te lezen. Om te beginnen voor jezelf, achter je beeldscherm. En later aan andere mensen. Zie je de aandacht verslappen, dan weet je dat je je grens hebt bereikt.