Als lezer en uitgever heb ik een haat-liefdeverhouding met eindnoten en voetnoten. En eerlijk gezegd is er van liefde zelden sprake. Mijn advies aan auteurs is in principe om noten te vermijden, al was het maar omdat er een aantrekkelijk alternatief is.

Voor wetenschappelijke artikelen en boeken zijn eind- en voetnoten een uitkomst. Als wetenschapper wil je de lezer niet ophouden met uitgebreide achtergrondinformatie over een citaat, een persoon of een belangrijk feit, maar je wilt de lezer wel de mogelijkheid bieden om er meer informatie over op te zoeken en feiten te controleren, en daarom plaats je die aanvullende informatie in een noot buiten de broodtekst. Dankzij de noot kan de geïnteresseerde lezer de informatie elders lezen, onderaan de pagina (in een voetnoot) of achterin het boek (eindnoot).

Voor een historicus kan het bijvoorbeeld belangrijk zijn dat hij niet alleen weet dat een citaat afkomstig is uit Johan Huizinga’s Herfsttij der Middeleeuwen, maar ook dat het citaat afkomstig is uit de eerste druk van de geredigeerde versie uit 2018 van Huizinga-specialist Dr. Anton van der Lem.

Sta-in-de-weg

Voor niet-wetenschappelijke artikelen en boeken, zoals managementboeken, zijn noten in mijn ogen bijna altijd overbodig. Als auteur volstaat het om ervoor te zorgen dat de meeste lezers jouw teksten begrijpen. Het is genoeg om te beschrijven dat een citaat afkomstig is uit ‘Herfsttij der Middeleeuwen, het veelgeprezen boek van historicus Johan Huizinga over het leven in de late middeleeuwen’. Ik noem zo’n omschrijving de journalistieke methode: je beschrijft de belangrijkste informatie, maar niet meer dan dat. In het ideale geval kies je je woorden zo, dat de geïnteresseerde lezer moeiteloos meer informatie kan opzoeken met de trefwoorden ‘johan, huizinga, herfsttij, middeleeuwen’.

In de meeste boeken vind ik noten niet alleen inhoudelijk overbodig, maar ik ervaar ze ook visueel als een sta-in-de-weg. De cijfers in de tekst die verwijzen naar de noten zijn misschien klein, maar ik blijf er altijd achter haken met mijn gedachten. Voor mij zijn het allemaal portemonnees aan een touwtje. Ik weet ook wel dat er voor mij geen geld in die portemonnees zit, maar het lukt me niet om ze te negeren. Als lezer wil ik ongestoord verder wandelen, en dat lukt me niet als ik steeds geconfronteerd word met noten die om mijn aandacht vragen.