Loop je vast tijdens het schrijven van een boek? Mooi, dan ben je op de goede weg. Zonder lijden geen boek. 

Ons leven wordt steeds makkelijker. Een robot maait het grasveld in je tuin. Een reisbureau regelt een avontuurlijke reis naar IJsland. Een fietskoerier brengt je ’s avonds om half twaalf een bak lactosevrije biologische kwark. Het is moeilijk te weerstaan. Zelf maak ik ook dankbaar gebruik van allerlei gemaksdiensten en -producten. Maar ik denk niet dat wij mensen ervoor gemaakt zijn. Mensen zijn gebouwd om moeilijk te doen. We hebben benen gekregen om te lopen, niet om de hele dag op een bureaustoel te zitten. We hebben hersens gekregen om na te denken, niet om prompts te schrijven voor ChatGPT. Een lui bestaan heeft ontegenzeglijk aantrekkelijke kanten, maar volgens mij mist het de uitdaging die je nodig hebt om je een volwaardig mens te voelen. De Amerikaanse hoogleraar rechten Tim Wu noemt dit de tirannie van het gemak. In een essay in The New York Times betoogde hij dat we ons vergissen als we aannemen dat gemak altijd goed is. Integendeel: ‘Met zijn belofte van vlotte, moeiteloze efficiëntie dreigt gemak de strijd en de uitdagingen weg te vagen die het leven zin geven.’ Ik ben het met hem eens. Moeilijk doen is op diep menselijke manier bevredigend, of je nou een boom omhakt of een cryptogram oplost. Of een boek schrijft. 

De illustere singer-songwriter Nick Cave ging deze winter nog een stap verder in een gepassioneerde brief die hij publiceerde op zijn website. Hij verzette zich tegen songs die door ChatGPT worden geschreven, bijvoorbeeld in-de-stijl-van-nick-cave. Hij vond de teksten waardeloos, en hij snapt ook wel waarom. Kunstmatige teksten missen volgens hem de ziel die door mensen geschreven teksten kenmerken. ‘Songs komen voor uit lijden,’ schrijft Cave, ‘en daarmee bedoel ik dat ze gebaseerd zijn op de menselijke strijd van creatie (…) en voor zover ik weet, voelen algoritmes niet. Gegevens lijden niet. ChatGPT heeft geen innerlijk wezen, het is nergens geweest, het heeft niets doorstaan, het heeft niet het lef gehad om voorbij zijn beperkingen te reiken.’

Als het makkelijk was, dan schreef je lezer het boek zelf wel

Schrijvers vertellen me soms dat het niet meevalt om een boek te schrijven. Informatie verzamelen, een heldere structuur bedenken, zinnen formuleren: ze vinden het een heel gevecht om hun boek tot een goed einde te brengen. Dan leg ik ze uit dat het juist de bedoeling is dat het moeilijk is. Zonder jouw inspanning zou het resultaat minder waarde hebben, sterker nog: zonder jouw inspanning zou het resultaat er niet eens zijn. 

Een lezer kan je boek slechts consumeren, jij hebt het boek gefabriceerd en de waarde daarvan kun je moeilijk overschatten. Ga maar na: wie is er het gezondst, de fietskoerier die de kwark bezorgt, of de consument die de kwark consumeert? In mijn ogen wint de fietskoerier. Het schrijven van een boek is een creatief proces dat de inspanning meer dan waard is. Dankzij die inspanning ben je topfit en tot veel meer in staat dan louter het schrijven van dat ene boek. De volgende dag schrijf je moeiteloos een rapport of een blog, geef je een presentatie of een indrukwekkend advies – allemaal doordat je dankzij het schrijven van een boek tot nieuwe inzichten bent gekomen, scherper hebt leren denken en formuleren.

Het schrijven van een boek is moeilijk. Als het makkelijk was, dan schreef je lezer het boek zelf wel. Maar de lezer heeft geen tijd, geen energie en geen zin en betaalt daarom liever vijfentwintig euro om snel en moeiteloos dezelfde inzichten te verkrijgen. Wees echter niet jaloers op zijn gemak, medelijden is meer op zijn plek: bedenk wat de lezer allemaal heeft gemist. Geniet bovendien van het feit dat je met je publicatie zo veel mensen een plezier kunt doen. Dat geeft een ‘helper’s high’: een positieve emotionele staat, veroorzaakt door de afgifte van endorfines in je hersenen. Het is vergelijkbaar met het gevoel van euforie dat de fietskoerier heeft als hij weer een bak kwark heeft bezorgd. Een gevoel van geluk, tevredenheid en verbondenheid met anderen. Allemaal dankzij het schrijven van een boek.